Ho, sổ mũi là hiện tượng thường gặp ở trẻ em. Triệu chứng này khiến các bậc phụ huynh sốt ruột nên muốn chấm dứt ngay tình trạng này ở trẻ.
Điều đó đã dẫn tới việc sử dụng một số thuốc điều trị triệu chứng một cách bừa bãi, trong đó có nhóm thuốc dị ứng. Việc sử dụng các loại thuốc này tùy tiện sẽ gây ra những hậu quả không nhỏ cho trẻ em.
Thuốc thường bị lạm dụng
Có thể khi trẻ bị ho, sổ mũi do thời tiết, người ta nghĩ ngay đến nguyên nhân dị ứng, do vậy thuốc kháng dị ứng (còn gọi là thuốc kháng histamin – antihistamine) hay được sử dụng. Các thuốc thường được dùng là:
Một số loại thế hệ 1 điển hình như chlopheniramine 4mg (viên nén vàng hình bầu dục, đôi khi là tròn); theralen 5mg (viên màu hồng, tròn); toplexil (dạng viên nang nửa xanh, trắng); dexchlopheniramin 2mg (tên khác polamin, polaramin, có dạng siro hoặc dạng viên phối hợp (dexchlopheniramin + betamethasone, cedetamine, celestamine).
Thế hệ 2 gồm có loratadine, cetirizine, desloratadine, levocetirizine, fexofenadin…
Bản chất các thuốc này dùng để chữa dị ứng: dị ứng da (mề đay cấp – mạn, chàm…), viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc dị ứng và các dạng dị ứng khác. Thuốc dùng phổ biến hiện nay trong điều trị ho, sổ mũi trẻ em là các kháng histamine thế hệ 1 đã liệt kê ở trên.
Chỉ dùng thuốc chữa tai mũi họng cho trẻ khi đã được bác sĩ thăm khám và chỉ định dùng thuốc.
Và hậu quả khi dùng sai
Vì sao lại có hiện tượng phụ huynh lạm dụng thuốc dị ứng? Trong lâm sàng, chúng tôi gặp không ít các trường hợp phụ huynh dùng lại đơn thuốc cũ. Điều đó có thể giải thích rằng: lần trước con của họ bị ho, hắt hơi sổ mũi và họ cho bé đi khám bệnh. Lần đó bé bị viêm mũi dị ứng nên bác sĩ đã kê đơn có thuốc kháng dị ứng và hiệu quả khá rõ rệt. Do vậy ở những lần sau bé có triệu chứng giống lần trước là phụ huynh lại ra tiệm thuốc mua theo đơn thuốc cũ về dùng. Bởi vì họ nghĩ rằng, khi dùng những thuốc này sẽ có tác dụng làm giảm sổ mũi, giảm ho. Nhưng họ không biết rằng có nhiều nguyên nhân gây sổ mũi, ho dẫn đến việc dùng thuốc không giống nhau. Nếu viêm mũi theo cơ chế dị ứng thì các thuốc kháng histamine sẽ có tác dụng giảm ngứa mũi, giảm tiết dịch mũi. Nhưng trên thực tế lâm sàng thì đa số ho, sổ mũi ở trẻ em là do bệnh cảm thông thường. Mà trong bệnh này mũi bị viêm không phải theo cơ chế dị ứng, nếu có thì rất ít và chỉ khi đi khám bệnh, bác sĩ sẽ dựa vào kinh nghiệm để chẩn đoán và kê đơn thuốc điều trị. Đa số viêm mũi trong bệnh cảm lạnh – thứ gây viêm là các interlekin (IL) chứ không phải histamine nên các thuốc kháng dị ứng hầu như không có tác dụng.
Tuy nhiên, nhiều phụ huynh lại cho rằng khi họ cho con dùng thuốc với liều cao thì thấy hiện tượng ho, sổ mũi vẫn giảm. Vì sao lại có hiện tượng này? Đó chính là do ngoài tác dụng kháng histamine, thuốc còn có tác dụng kháng cholinernic (anticholinergic). Tác dụng này làm giảm tiết các chất nhầy đường hô hấp, khiến cho đứa trẻ bị khô mũi, khô miệng, các chất tiết ra rồi thì cô đặc lại và ứ đọng bên trong đường hô hấp khó tống ra ngoài. Bề ngoài thì có vẻ bệnh của bé đã giảm vì các triệu chứng ho, sổ mũi đã giảm. Nhưng thực tế thì đứa trẻ đang gặp những rắc rối do chính tác dụng anticholinergic mà người lớn không thấy được, như: khô mũi, miệng, táo bón, bí tiểu, nhịp tim nhanh…
Các thuốc kháng histamine thế hệ 1 vừa nêu còn có thể đi qua hàng rào máu não, gây nên những tác dụng phụ trên hệ thần kinh trung ương như: ngủ gà, li bì. Đối với trẻ nhỏ thì khó ngủ, kích thích, la hét thậm chí co giật, giảm khả năng tập trung chú ý tiếp thu kiến thức, giảm trí nhớ. Các thuốc thế hệ 2 thì ít tác dụng phụ này nhưng khả năng làm khô mũi thì kém hơn hẳn các thuốc thế hệ 1 nên không được các phụ huynh ưa chuộng lắm.
Nên dùng thuốc nào cho trẻ?
Theo khuyến cáo của AAP (Viện hàn lâm Nhi khoa Mỹ): Không dùng bất cứ sản phẩm thuốc không kê toa (OTC) nào cho trẻ em dưới 6 tuổi bị cảm lạnh vì các nguy cơ tác dụng phụ và hiệu quả điều trị của thuốc không cao hơn nguy cơ (bao gồm cả các loại thảo dược). Mật ong có thể giảm ho và dường như vô hại đối với trẻ trên 1 tuổi, hiệu quả giảm ho của mật ong tương đương thuốc tây (như phenergan). Các thuốc kháng dị ứng để điều trị viêm mũi dị ứng ở trẻ nhỏ chỉ nên dùng các loại an toàn: desloratadine, levocetirizine… có thể dùng được cho trẻ từ 6 tháng trở lên.
Thực tế việc sử dụng thuốc giảm ho, sổ mũi hầu như không đem lại bất kỳ lợi ích nào cho trẻ. Dù rằng con của bạn có chảy mũi dòng dòng, ho sùng sục nhưng nó vẫn vui vẻ, chơi bời, không quấy khóc… thì cha mẹ không nên sốt ruột. Phụ huynh cũng không nên sốt ruột khi trẻ ho gây kém ngủ một chút, nôn ói một chút do ho; không nên suy nghĩ rằng để ho lâu sẽ lan xuống phổi… Việc dùng thuốc ho hay không dùng thuốc cũng chỉ trong vòng 1 tuần là triệu chứng ho sẽ giảm và hết. Chỉ nên dùng thuốc khi tình trạng ho, sổ mũi khiến trẻ quấy khóc, sốt, biếng ăn… và đã được bác sĩ chuyên khoa nhi khám và chỉ định dùng thuốc.